OLEH MOHD AMMAR ATAN
Hari ini universiti awam di Malaysia sekali lagi telah mencatatkan peningkatan dalam QSWorld University Rankings tahun ini. Tahniah saya ucapkan kepada universiti-universiti awam seperti Universiti Malaya (bekas universiti saya), Universiti Putra Malaysia, Universiti Kebangsaan Malaysia dan Universiti Sains Malaysia.
Jujur saya katakan saya bangga.
Walau bagaimanapun, kedudukan antarabangsa semata-mata tidak boleh menjadi kaedah komprehensif sepenuhnya untuk menilai sesebuah universiti. Kedudukan antarabangsa menambah nilai sesebuah universiti, dan alat yang sangat baik dalam membimbing pelajar yang mencari universiti yang berpotensi untuk subjek yang mereka minat, tetapi seseorang mesti mengakui bahawa mereka mempunyai had-had juga.
QS World University Rankings, misalnya, mengambil kira enam faktor: reputasi akademik, nisbah pelajar kepada fakulti, petikan (citations) setiap fakulti, reputasi majikan, nisbah fakulti antarabangsa dan nisbah pelajar antarabangsa. Walau bagaimanapun, ini mungkin meletakkan tekanan kepada universiti untuk meningkatkan staf fakulti antarabangsa atau pengambilan pelajar antarabangsa tanpa mengira kualiti individu – menghentam markah dan manipulasi sistem, so to speak.
Lebih penting untuk konteks Malaysia, tiada mana-mana metodologi menyatakan bahawa ia mengambil kira tahap autonomi universiti dalam menjalankan perananya berbanding kerajaan negara-negara masing-masing. Ini juga terpakai kepada Education World University Rankings Times tinggi (yang mengukur pengajaran, penyelidikan, petikan, tinjauan antarabangsa dan pendapatan industri).
Ini bermakna bahawa walaupun universiti awam Malaysia skor baik pada semua tuntutan tersebut, dalam kedua-dua kedudukan, ia mungkin masih tidak menangani masalah besar, iaitu hakikat bahawa universiti awam kita masih tidak menikmati tahap autonomi sebenar dalam kedua-dua bidang akademik dan pentadbiran. Difahamkan bahawa Kementerian Pengajian Tinggi sedang mencuba untuk secara beransur-ansur menukar ini, ia perlu disokong, tetapi berharap ini benar-benar akan membuahkan hasil dalam jangka masa panjang.
Baru-baru ini saya telah mengikuti Seminar Anjuran sebuah badan Think Tank yang menjemput Datuk Seri Idris Jusoh dalam program ini antara banyak-banyak cadangan yang saya perolehi ada satu perkara yang mencuri tumpuan saya, yakni agar
1. Perlembagaan universiti membolehkan profesor untuk memilih kakitangan mereka sendiri untuk menyertai Senat universiti
2. mewakilkan semua membuat keputusan di universiti, dasar pengurusan kepada Lembaga Universiti
3. Memastikan pelantikan semua naib canselor dilakukan secara terbuka dan kompetitif untuk memilih calon yang terbaik
Dan ketiga-tiga cadangan tersebut belum lagi dilaksanakan.
Kekurangan autonomi universiti bukanlah sesuatu yang baru, telah berlaku sejak Akta Universiti dan Kolej Universiti (AUKU) diluluskan pada tahun 1971 dan pindaan yang lebih drakonian telah dibuat pada tahun 1975. Sejak itu, autonomi dan kebebasan universiti yang pernah dinikmati pada pra- 1971 tidak lagi dirasai generasi terkemudian dan hari ini.
Realiti hari ini, kepimpinan universiti terikat dengan hal birokrasi yang melampau, sebagai contoh urusan rasmi ke luar negara. Naib Canselor perlu mendapatkan kebenaran daripada pihak lembaga pengarah, Ketua Setiausaha Kementerian Pengajian Tinggi dan ketua setiausaha kepada kerajaan untuk ke luar negara atas urusan rasmi. Manakala, semua kakitangan universiti lain perlu mendapatkan kebenaran lembaga Naib Canselor, pengarah dan setiausaha agung untuk perjalanan.
Sesetengah universiti awam telah diberikan taraf “autonomi”, tetapi masih tertakluk kepada rangka kerja tadbir urus yang sama dengan perkhidmatan awam, yakni pada gaji, kriteria dan prosedur kenaikan pangkat. Malah, Universiti tidak dibenarkan untuk memutuskan bagaimana untuk memperuntukkan dana dan geran penyelidikan dan perlu mematuhi tatacara perolehan dan kewangan yang ditetapkan oleh Kementerian Kewangan dan Perbendaharaan. Lebih dahsyat lagi, pelantikan Naib Canselor masih tidak berdasarkan merit dan terletak di atas budi bicara Menteri Pengajian Tinggi.
Mana-mana cubaan untuk meningkatkan autonomi universiti mestilah dengan pindaan tertentu kepada rangka kerja perundangan dan dasar pendidikan tinggi. Ini bermakna bahawa AUKU perlu dipinda. Pindaan tersebut akan membuat struktur tadbir urus dan sistem universiti awam sangat jelas, yang kita semua tahu birokrat perlu melaksanakan apa-apa dasar.
Berkait rapat dengan autonomi universiti adalah hal kebebasan akademik. Sekiranya, pentadbiran universiti tidak bebas dan neutral, bagaimana mungkin kepimpinan universiti mampu untuk mempertahankan kajian staff akademik mereka sendiri apabila mereka meneruskan projek penyelidikan, mengajar atau menerbit kertas yang dianggap “sensitif” kepada kerajaan? Adakah ahli akademik di universiti awam mempunyai kebebasan untuk menyelidik kerja-kerja ilmiah tanpa perlu gusar kepada kerajaan akan langkah apa yang mereka ambil?
Baru-baru ini, Michael Ignatieff, rektor dan presiden Central European University Hungary, menulis berita yang panjang dan lantang tentang apa yang dimaksudkan dengan kebebasan akademik. Dia mengatakan bahawa orang-orang yang beriman kepada universiti perlu bangganya menyatakan bahawa kebebasan kita bukanlah keistimewaan tetapi hak yang telah diraih, “apabila kita menyampaikan kebenaran dan pengetahuan, semua ini adalah amanah rakyat”.
Bagaimanapun, beliau mengakui bahawa kebebasan akademik bergantung kepada tahap kesihatan institusi demokrasi. Soalan yang tepat buat Malaysia kita tercinta adalah adakah kita mempunyai institusi yang kukuh seperti media bebas, badan kehakiman yang bebas dan agensi-agensi penguatkuasaan yang melindungi rakyat di negara ini di atas semua? Tanpa budaya politik yang betul, ia akan menjadi satu cabaran yang besar untuk meneruskan autonomi universiti dan kebebasan akademik.
Justeru, mereka yang tidak berjuang untuk kebebasan mereka, meraka akan kehilangan kebebasan. Universiti awam di Malaysia hilang autonomi mereka sejak 46 tahun yang lalu. Adakah kebebasan tersebut boleh diperoleh semula?
Jika autonomi sebenar dalam kedua-dua bidang akademik dan pentadbiran dapat diberikan kembali kepada universiti awam yang berdiri sejak lamanya atas dana rakyat, saya percaya mungkin universiti awam di Malaysia boleh pergi lebih tinggi daripada kedudukan antarabangsa dan ruh atau semangat sesebuah universiti boleh diresapi bersama ahli akademik, mahasiswa dan rakyat keseluruhannya.
*Mohd Ammar Atan adalah Mantan Presiden Persatuan Mahasiswa Universiti Malaya (2014/2015) dan Exco Pemuda AMANAH Nasioanal